महाराष्ट्रातील अहमदनगर जिल्ह्यातील राहता तालुक्यातील शिर्डी या गावात Saibaba Mandir साईबाबांचे प्रसिद्ध आणि पवित्र मंदिर आहे.
श्री साईबाबांच्या समाधीवर बांधण्यात आलेल्या Saibaba Mandir शिर्डी साईबाबा मंदिरासाठी शिर्डी हे सर्वात प्रसिद्ध आहे. याची स्थापना 1922 मध्ये शिर्डी साईबाबांची सेवा करण्यासाठी करण्यात आली.
असे मानले जाते की, साईबाबा सोळा वर्षाचे असताना शिर्डी शहरात आले आणि मृत्यू होईपर्यंत त्यांनी येथे वास्तव्य केले. शिर्डी मंदिर ज्याला साईबाबा मंदिर म्हणूनही ओळखले जाते. साईबाबांना समर्पित हे हिंदूंसाठी एक महत्त्वाचे तीर्थक्षेत्र मानले जाते आणि दरवर्षी लाखो भक्त येतात. मंदिराचा समृद्ध इतिहास, प्रभावी वास्तुकला आणि धार्मिक महत्त्व यासाठी हे मंदिर ओळखले जाते.
शिर्डी हे महान संत साईबाबा यांचे घर असून येथे प्रसिद्ध साईबाबा मंदिर आणि काही ऐतिहासिक स्थळाव्यतिरिक्त विविध मंदिरे आहेत. एक लहान शहर असूनही शिर्डी येथे धार्मिक स्थळांनी आणि कार्यांनी भरलेले आहे. जे येथे दर्शनासाठी येणाऱ्या लोकांना अपारशांती देते. शिर्डीतील श्री साईबाबा मंदिरा व्यतिरिक्त यात्रेकरू अनेक धार्मिक स्थळांना भेट देऊ शकतात.
साईबाबा शिर्डी या गावात वास्तव्यास असल्यामुळे त्यांना शिर्डीचे साईबाबा म्हणूनही ओळखले जाते. येथूनच बाबांनी सर्वांना श्रद्धा, सबूरी हा महामंत्र दिला. शिर्डीस आल्यावर प्राप्त होणारी मनशांती व मिळणारा आत्मविश्वास यामुळे शिर्डी हे भारतासह जगभरातील लाखो भाविकांचे श्रद्धास्थान बनले आहे.
शिर्डी मंदिर हे गुरुपौर्णिमा आणि साईबाबा यासारख्या सणांच्या दरम्यान मोठ्या उत्साहाने आणि साजरे केले जातात. मंदिराला यादरम्यान मंदिराला फुले, दिवे आणि इतर सजावटींनी सुशोभित केले जाते. या उत्सवादरम्यान संपूर्ण भारतातून आणि जगभरातील लोक साईबाबांची पूजा करण्यासाठी आणि आशीर्वाद घेण्यासाठी येतात. आज सर्व धर्माचे लोक शिर्डीतील बाबांना भेटायला येतात. महाराष्ट्रातील लोकांचे मुख्य दैवत म्हणजे शिर्डीचे साईबाबा आणि म्हणूनच महाराष्ट्रात या मंदिराचे स्थान खूप उंच आहे. साईबाबा मंदिराच्या सभोवतालचा परिसर चैतन्यमय आणि दुकानांनी भरलेला आहे. ज्यामध्ये रेशमी कपड्यांपासून साईबाबांच्या प्रतिमा आणि मूर्ती प्रसाधने, पैठणी साड्या आणि चटपट खाद्यपदार्थापर्यंत जवळजवळ प्रत्येक गोष्ट आहे.
साईबाबांनी प्रेम, करूणा आणि निस्वार्थीपणा या गुणांचा उपदेश केला. साईबाबांचा जन्म 1838 मध्ये झाला. नंतर ते शिर्डी शहरात राहू लागले त्यांच्या सुरुवातीच्या काळात साईबाबा गावातील दयाळू स्त्रिया आणि व्यापाऱ्यांनी त्यांना दिलेल्या भिक्षांमधून जगू लागले. शिर्डीतील बहुसंख्य लोक हिंदू असल्यामुळे त्यांना सुरुवातीला खूप शत्रुत्व सहन करावे लागले. याचवेळी शिर्डीच्या साईबाबांनी अनेक चमत्कार प्रकट केली. त्यापैकी बहुतेक आजारी लोकांना बरे करणे. कॉलरा, कुष्ठरोग आणि प्लेग हे त्यावेळी पुरेशा उपचाराशिवाय मोठ्या प्रमाणावर पसरलेले होते. साईबाबांनी आजारी लोकांना प्रशासित केल्या आणि त्यांना लवकर बरे केले.
जसे जसे त्यांचे अनुयायी वाढू लागले तसे तसे हे गाव एक असे ठिकाण बनले जेथे भक्तांना नेहमीच अन्न आणि निवारा मिळू शकतो. श्रीमंत भक्तांनी विश्रामगृह बांधणे आणि अन्न वाटपासाठी हातभार लावला.
शिर्डीचे साईबाबा सामान्य माणसाप्रमाणेच वास्तव्यास असतात, परंतु ते वापरणारे कपडे पाहून लोक त्यांना फकीर असेही म्हणतात. साईबाबा एक महान अध्यात्मिक गुरु होते आणि त्यांच्याकडे बरीच अद्भुत शक्ती होती पण ते चमत्कारी शक्ती कधीच दाखवत नाहीत असे मानले जाते की, शिर्डीचे साईबाबा हा भगवंताचा उतार आहे. साईबाबा मुस्लिम फकिरांसारखे राहत असत आणि एक मुस्लिम फकीर सारखे कपडे घालत असे, परंतु त्यांना हिंदू धर्माच्या सर्व धार्मिक ग्रंथाची पूर्ण माहिती होती. साईबाबा सर्व धर्म आणि जातीच्या लोकांना समान मानत असत आणि त्यांच्यात भेदभाव करत नसत साईबाबा शिर्डीत बरेच चमत्कार केले.
साईबाबांनी सर्वांना श्रद्धा व सबुरी हा महामंत्र दिला. भक्तांसाठी श्री साईबाबा एका तरुणाच्या रूपात शिर्डीला निंबा खाली प्रकट झाले.. ते नित्य पांढऱ्या रंगाची मांजर पाठाची कफणी परिधान करत असतात. ते डोक्यालाही पांढरे फडके बांधायचे अनेक वर्ष तरटाचा तुकडा हेच त्यांचे आसन होते. हळूहळू त्यांची महती लोकांच्या लक्षात आली व त्यांची कीर्ती सर्व दूर पसरून त्यांच्या अवतार कार्याकडे हजारो लोक शिर्डी कडे आकर्षित केले गेले. त्यांच्या आयुष्याच्या शेवटच्या दशकात सर्व पूजा साहित्यांशी समारंभ पूर्वक त्यांची पूजा सुरू झाली आणि द्वारकामाईला राज दरबाराचे स्वरूप प्राप्त झाले तरी देखील बाबांनी आपली साधी जीवनशैली बदलली नाही. भक्तांना त्यांचे ईश्वरी प्रेम आणि वरदान प्रत्यक्ष प्राप्त होत असे. बाबा भक्तांना आपला ईश्वर आराधनेचा मार्ग बदलू देत नसत.
साई या शब्दाचा अर्थ मालक असा आहे. साईबाबा हिंदू, मुस्लिम यांच्यासह सर्व लोकसमान होते. त्यांनी धर्मनिरपेक्षतेची शिकवण दिली. अल्ला, मालिक, श्रद्धा, सबुरी हे साईंचे बोल होते. 15 ऑक्टोबर 1918 रोजी दसऱ्याच्या दिवशी श्री साईबाबांनी शिर्डीत महासमाधी घेतली. बाबांच्या दरबारी आलेल्या भक्तांच्या सर्व अपेक्षा मनोकामना बाबांपर्यंत निश्चित पोहोचतात व ते त्या पूर्ण करतात. कोणीही बाबांच्या दरबारातून रिक रिकाम्या या हाताने परत जात नाही अशी सर्वसामान्य भाविकांची दृढ श्रद्धा आहे.
शिर्डीला भेट देणाऱ्या भाविकांसाठी द्वारकामाई शिर्डीचा खजिना आहे. द्वारकामाई हे शिर्डीचे हृदय असल्याचे म्हणतात. येथे साईबाबांनी आपल्या शेवटच्या क्षणात जीवनाचा एक विशेष काळ घालवला असे म्हटले जाते. द्वारकामाई हे बाबांचे घर असल्यामुळे ते सर्व भक्तांसाठी भक्तीचे स्थान आहे. शिर्डीला येणारे सर्व धर्माचे लोक साईबाबा मंदिरासह द्वारकामाईला भेट देतात आणि त्यांनी दिलेल्या शिकवणीवर विश्वास ठेवतात. यापूर्वी येथे या ठिकाणी जीर्ण झालेली मशीद होती. जी खोल आणि कोसळलेल्या अवशेषांनी भरून गेली होती परंतु बाबांनी ती पूर्णपणे बदलली, येथील सर्वात खास गोष्ट म्हणजे द्वारकामाई बहुदा एकमेव मशिदी आहे ज्यात मंदिर आहे. या मशिदीत पाय टाकताच भक्ताला साईबाबांच्या आशीर्वादाचा आशीर्वाद प्राप्त होतो. जेव्हा तुम्ही साईबाबांच्या या घरात प्रवेश कराल, तेव्हा तुम्हाला खूप हलके व शांत वाटेल. समाधी मंदिर हे अतिशय आकर्षक मंदिर आहे. या मंदिराची सर्वात खास गोष्ट म्हणजे हे मंदिर पांढरा संगमरवरी चे बनलेले आहे. जे दोन मोठ्या खांबाच्या दरम्यान दागिन्यांनी सजलेले आहे.
शिर्डीतील गुरुस्थान हे सर्वात खास ठिकाण आहे. हे ठिकाण इतके खास मानले जाते कारण ते पवित्र स्थान आहे, जिथे साईबाबांनी सोळा वर्षाच्या मुलाच्या रूपात प्रथम जगासमोर पाहिले हे ठिकाण शिर्डी शहरापासून सुमारे 14 किलोमीटर अंतरावर कोपरगाव येथे आहे हे खास ठिकाण कडुलिंबाच्या झाडाखाली आहे. आपण सांगू की इथे एक मंदिर आहे ज्यावर साईबाबांची प्रतिमा समोर शिवलिंग आणि नंदीबैल ठेवलेला आहे. गुरुस्थानाचा अर्थ आहे गुरुचे स्थान या ठिकाणाबद्दल असेही सांगितले जाते की, येथे धुप जाळण्याने भक्ताचे सर्व रोग बरे होतात.
चावडी हे शिर्डीला भेट देणाऱ्या यात्रेकरूंचे एक विशेष ठिकाण आहे. या जागेबद्दल असे सांगितले जाते की, साईबाबांनी आपल्या शेवटच्या वर्षात काही रात्री येथे घालवल्या. चावडी द्वारकामाई मशिदी जवळ आहे. तेथून साईबाबांची मिरवणूक पालखीमध्ये काढली म्हणून साईबाबांची भक्त हे स्थान अतिशय विशेष मानतात.
शिर्डी हे भारतातील एक प्रमुख तीर्थक्षेत्र आहे. जे रस्ते व रेल्वे मार्गाने चांगले जोडलेले आहे यामुळे पर्यटक आणि भक्त दोघांनाही शिर्डी साईबाबा मंदिरात त्यांचे दिव्य दर्शन घेणे सोपे करते.