Month: March 2024
Pruthviche Antarang : पृथ्वीचे अंतरंग
Pruthviche Antarang : पृथ्वीचे अंतरंग तीन भागात भागलेले आहेत. भूकवच, प्रावरण, गाभा. 1)भूकवच: पृथ्वीच्या बाहेरील घनखडकांनी बनलेला कठीण खडकांनी बनलेल आवरण म्हणजेच भूकवच होय. भूकवचाचा सरासरी विस्तार 30 ते 35 किलोमीटर आहे. समुद्राच्या तळाशी हा 8 किलोमीटर आहे. हिमालयीन पर्वतक्षेत्रामध्ये याचा विस्तार 70 किलोमीटर आहे. भूखंडावर याचा विस्तार 40 किलोमीटर पर्यंत आहे. भूकवचाचे दोन भाग … Read more
Tsunami : त्सुनामी-भू-अंतर्गत हालचाली
Tsunami : लाटांचे मुख्य कारण वारा हे आहे, पण काही वेळा सागर तळाशी होणारे भूकंप व ज्वालामुखीच्या उद्रेकामुळे लाटा निर्माण होतात. सागरतळावर जेव्हा तीव्र भूकंप होतात, तेव्हा 50 ते 75 मीटर उंचीच्या महाकाय सागरी लाटा हजारो किलोमीटर प्रवास करून किनार्‍यावर येऊन पडतात व अपरिमित हानी करतात. या विध्वंसक लाटांना जपानी भाषेत “त्सुनामी” असे म्हणतात. बहुतेक … Read more
Jwalamukhi : ज्वालामुखी-भूअंतर्गत हालचाली
Jwalamukhi : पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरील गोलाकार छिद्रातून पृथ्वीच्या भू-गर्भातून शिलारस किंवा लावा बाहेर येतो, त्याला ज्वालामुखी असे म्हणतात. पृथ्वीच्या काही भु-अंतर्गत हालचालीमुळे पृथ्वीचा काही भाग वर उचलला जातो त्यातून शिलारस किंवा लावा बाहेर येतो त्यालाच आपण असे म्हणतो. ज्वालामुखीच्या मुखाला “क्रेटर” असे म्हणतात. ज्वालामुखीचे मुख अधिक मोठे होऊन त्यात पावसाचे पाणी साचून सरोवर तयार होते, त्याला … Read more
Jagatil Saat Khand : जगातील सात खंड
Jagatil Saat Khand समुद्राने वेढलेल्या विस्तृत भूप्रदेशास खंड असे म्हणतात. जगात एकूण सात खंड आहेत. आशिया, आफ्रिका, उत्तर अमेरिका, दक्षिण अमेरिका, अंटार्टिका, युरोप, ऑस्ट्रेलिया. युरोप व आशिया खंड सोडला तर बाकी सर्व खंडांच्या चारही बाजूने पाणी आहे. 1)आशिया आशिया खंड हा जगातील क्षेत्रफळाच्या दृष्टीने सर्वात मोठा खंड आहे व आशिया खंड हा जगातील सर्वात जास्त … Read more
Chandra Grahan : चंद्रग्रहण-सृष्टीचा नियम
Chandra Grahan : जेव्हा पृथ्वी, सूर्य आणि चंद्राच्या मध्ये येते, तेव्हा पृथ्वीची सावली चंद्रावर पडल्याने चंद्रग्रहण दिसते. सूर्य आणि चंद्र यांच्यामध्ये पृथ्वी म्हणजेच तेव्हा पौर्णिमा असते. चंद्रग्रहणावेळी चंद्र, पृथ्वी व सूर्य एका सरळ रेषेत येतात व चंद्र सूर्याच्या मध्ये पृथ्वी असते. चंद्रग्रहण पौर्णिमेच्या दिवशी होते पण प्रत्येक पौर्णिमेला चंद्रग्रहण होत नाही. वर्षातून कमीत कमी दोन … Read more
Chandra : चंद्र एक नैसर्गिक उपग्रह
Chandra पृथ्वीचा नैसर्गिक उपग्रह म्हणजे चंद्र होय. चंद्राची त्रिज्या 1737.10 किलोमीटर आहे. वस्तुमान पृथ्वीच्या 1.2% आहे. पृथ्वीपासून सरासरी अंतर सुमारे 3 लाख 84 हजार 400 किलोमीटर आहे. चंद्राचा अंदाजे व्यास 3476 किलोमीटर आहे. चंद्राच्या सूर्यकडील बाजूचे तापमान c आहे. सूर्याच्या विरुद्ध बाजूचे तापमान – c आहे. चंद्राचे गुरुत्वाकर्षण बल पृथ्वीच्या गुरुत्वाकर्षण शक्तीच्या पट (एक सष्टांश … Read more
Graha-grahamala-upgraha : ग्रह, ग्रहमाला व उपग्रह
Graha-grahamala-upgraha ग्रह – Graha-grahamala-upgraha परप्रकाशित व ताऱ्यांच्या भोवती फिरणाऱ्या गोलास ग्रह असे म्हणतात. ग्रहांना स्वतःचा प्रकाश नसतो त्यांना ताऱ्यांपासून प्रकाश मिळतो. बुध, शुक्र, पृथ्वी, मंगळ हे ग्रह आतील सौरमंडळात असतात आणि बाह्य सौरमंडळात गुरु, शनि, नेपच्यून, युरेनस हे ग्रह असतात. या सर्व ग्रहामध्ये पृथ्वी हा असा ग्रह आहे जिथे जीवसृष्टी अस्तित्वात आहे. ग्रहमाला – सूर्याभोवती … Read more
Akshvrutte Rekhavrutte : अक्षवृत्ते आणि रेखावृत्ते
Akshvrutte Rekhavrutte उत्तर ध्रुव व दक्षिण ध्रुव पृथ्वी स्वतःभोवती फिरताना तिच्या वरील दोन बिंदू आपल्याच जागी स्वतःभोवती फिरतात. त्यापैकी एक बिंदू नेहमीच आकाशातील ध्रुवताऱ्यासमोर असतो त्या बिंदूला उत्तर ध्रुव असे म्हणतात. उत्तर ध्रुवाच्या विरुद्ध बाजूला दक्षिण ध्रुव आहे. उत्तर ध्रुव आणि दक्षिण ध्रुव यांना पृथ्वीच्या मध्यातून सरळ जोडणाऱ्या काल्पनिक रेषेस “पृथ्वीचा आस” असे म्हणतात. या … Read more
Jalsinchan Prakalp : भारतातील बहुउद्देशीय जलसिंचन प्रकल्प
Jalsinchan Prakalp दामोदर खोरे योजना दामोदर योजना हि अमेरिकेच्या “टेनेसी व्हॅली” या योजनेवर आधारित आहे. 1948 साली भारतात दामोदर खोरे विकास प्रकल्पाची स्थापना झाली. दामोदर ही हुगळी नदीची उपनदी आहे. विभाजनपूर्व बिहार व पश्चिम बंगाल या राज्याचा हा संयुक्त प्रकल्प आहे. या महायोजनेमुळे झारखंड व पश्चिम बंगाल राज्यातील दामोदर नदीच्या महापुराची समस्या मिटली असून “दामोदर … Read more