Nanded Jilha नांदेड जिल्हा छ. संभाजीनगर या प्रशासकीय विभागात येतो . मध्य महाराष्ट्रातील मराठवाड्यात Nanded Jilha नांदेड हा जिल्हा आहे.
क्षेत्रफळ – 10528 चौकिमी
मुख्यालय – नांदेड
महानगरपालिका – नांदेड
स्थान व विस्तार – नांदेडच्या पश्चिमेस व नैऋत्येस लातूर जिल्हा, पश्चिमेस परभणी, उत्तरेस व ईशान्येस यवतमाळ, उत्तरेस व वायव्यस हिंगोली, पूर्वेस व आग्नेयेस तेलंगणा, दक्षिणेस कर्नाटक राज्य.
तालुके(16) – नांदेड, भोकर, उमरी, लोहा, कंधार, किनवट, बिलोली, हदगाव, मुखेड, मुदखेड, देगलूर, माहूर, हिमायतनगर, धर्माबाद, अर्धापूर, नायगाव(खैरगाव)
नद्या – गोदावरी ही मुख्य नदी. मांजरा, मनार(मन्यार), लेंडी, आसना, सिता, पैनगंगा या इतर नद्या.
धरणे – मनार नदीवरील मनार धरण (बारूळ ता.कंधार), विष्णुपुरी (गोदावरी), बाभळी (गोदावरी), इसापूर(पैनगंगा).
संगमस्थळ – कुंडलवाडी (मांजरा-गोदावरी)
नदीकाठावरील ठिकाण – नांदेड (गोदावरी), धर्माबाद (गोदावरी).
महाराष्ट्रातील सर्वात मोठा उपसा सिंचन प्रकल्प विष्णुपुरी आहे याच्या जलाशयास “शंकरसागर” असे म्हणतात.
अभयारण्य – पैनगंगा अभयारण्य.
गरम पाण्याचा झरा – उणकेश्वर (ता.किनवट)
धबधबा – सहस्त्रकुंड धबधबा पैनगंगा नदीवर (ता.किनवट)
तलाव – कुंडलवाडी, नीलोली, वारूळ.
लेणी – माहूर, शिवूर.
टेकड्या – निर्मल, सातमाळा, मुदखेड, बालाघाट, भीमटेक, शिवनीगप्पा.
वने – जिल्ह्यात विविध प्रकारची वने आढळतात. यात साग, बांबू, तेंदू, मोह इत्यादी वृक्षांचा समावेश होतो.
मृदा – नद्यांच्या खोऱ्यात सुपीक मृदा आढळते.
पिके – जिल्ह्यात ज्वारी, बाजरी, कापूस, सोयाबीन, मूग इत्यादी पिके घेतली जातात.
राज्यात खरीप ज्वारीचे सर्वाधिक क्षेत्र असणारा जिल्हा नांदेड आहे.
उद्योगधंदे – कुशनूर येथे पंचतारांकित औद्योगिक वसाहत आहे. नांदेड येथे MIDC केमिकल पार्क आहे.
शैक्षणिक – स्वामी रामानंद तीर्थ मराठवाडा विद्यापीठ, नांदेड (स्थापना 17 सप्टेंबर 1994).
- नांदेड येथे स्वामी रामानंद तीर्थ मराठवाडा विद्यापीठ आहे याचे पहिले कुलगुरू डॉ. जनार्दन वाघमारे होते.
- नांदेडचे पूर्वीचे नाव नंदिग्राम, नंदीतट होते.
- नांदेड हे गाव भगवान शंकराचे वाहन “नंदी” यांच्या नावावरून पडले. नंदिने गोदातटावर नृत्य केलेले हे ठिकाण म्हणून “नंदी-तट” या नावावरून नांदेड हे नाव पडले.
- कवी वामन पंडित व शिखांचे दहावे गुरु गोविंदसिंगजी यांची नांदेड ही कर्मभूमी आहे.
- गुरुगोविंदसिंगजी यांची समाधी नांदेड येथे आहे.
- नांदेड येथे शिखांचे तीर्थस्थान व नरसिंह मंदिर आहे.
- नांदेड येथील गुरुद्वारा प्रसिद्ध आहे. हे जगभरातील शिखांचे पवित्र तीर्थस्थान आहे. जवळच नेरळी येथे कुष्ठरोग्यांसाठी वसवण्यात आलेले “नंदनवन” हे कुष्ठधाम आहे.
- हदगाव येथे प्रसिद्ध दत्त मंदिर आहे.
- नांदेड जिल्ह्यात कंधार किल्ला आहे.
- नांदेड गोदावरी नदीकाठी आहे.
- माहूर हे श्री दत्तात्रेयांचे जन्मस्थान आहे.
- नांदेड जिल्ह्यात मुदखेड येथे रेल्वे जंक्शन आहे.
- “गुरु-ता-गद्दी” हा त्रिशताब्दी महोत्सव नांदेड येथे असतो.
- राज्यातील देवीच्या साडेतीन पिठांपैकी एक असलेल्या रेणुका मातेचे मंदिर माहूर येथे आहे.
- किनवट येथे पैनगंगा नदीवर सहस्त्रकुंड (बाणगंगा) धबधबा आहे.
- बिलोली येथे कोरीव कामासाठी प्रसिद्ध असलेली मशिद आहे. मुखेड येथे दशरथेश्वर मंदिर व महादेव मंदिर आहे.
- नांदेड येथे कापूस संशोधन केंद्र आहे.
- मराठवाड्याचे भागीरथ शंकरराव चव्हाण(मुख्यमंत्री) हे नांदेडचे आहेत. यावरून विष्णुपुरी प्रकल्पाच्या जलाशयाचे नाव “शंकरसागर” असे ठेवले.
- नांदेड जिल्ह्याची सीमा तेलंगणा व कर्नाटक या दोन राज्यांना लागते.
- कंधार या ठिकाणी “लाल कंधारी विकास” केंद्र आहे.
- नांदेड हा “संस्कृत कवींचा जिल्हा” आहे.
- दैनिक प्रजावाणी हे वृत्तपत्र नांदेड मधून प्रकाशित केले जाते.
- पूर्वी चालुक्य घराण्याची राजधानी नांदेड होती.
- “पवित्र जिल्हा” म्हणून नांदेडला ओळखले जाते
- किनवट येथे किनवट अभयारण्य आहे.
- “कोलाम” ही नांदेड जिल्ह्यातील अतिमागास जमात आहे.