Irrigation projects पावसाच्या पाण्याव्यतिरिक्त पिकांना दिलेल्या पूरक पाण्याला व औद्योगिक क्षेत्रास वापरल्या जाणाऱ्या पाण्याला जलसिंचन असे म्हणतात.
धरणे, तलाव यातून कालव्याद्वारे किंवा अन्य मार्गाने मिळणारे पाणी, नद्यांमधील पाणी, भुगर्भातील पाणी इत्यादी स्त्रोतांमधील पाणी सिंचनासाठी वापरले जाते.
भारतातील 450 जिल्ह्यांपैकी 44 जिल्ह्यात मध्ये बागायती क्षेत्र आहे. या जिल्ह्यांमधून देशाच्या अन्नधान्य उत्पादनापैकी सुमारे 50% उत्पादन होते.
पाण्याच्या वितरण व्यवस्थेनुसार विचार केला तर जगात भारताचा पाचवा क्रमांक लागतो व जलसिंचनाखाली असलेल्या क्षेत्राचा विचार केला तर भारत देशाचा जगात पहिला क्रमांक आहे.
जलसिंचनाचे उद्देश:
१.आपल्याकडील पाऊस हा मोसमी असल्यामुळे इतर ऋतूंमध्ये पिके घ्यायची असेल तर त्यासाठी पाणी उपलब्ध करून देणे.
२.एका वर्षात एकापेक्षा जास्त पिके यशस्वीपणे घेणे.
३.नगदी पिके घेण्यासाठी पुरेसे पाणी उपलब्ध करणे.
४.हेक्टरी उत्पादन जास्त मिळण्यासाठी योग्य पद्धतीने जलसिंचन करणे. ५.खात्रीपूर्वक आणि पुरेसे पाणी उपलब्ध करून शेती ,व्यवसाय व उद्द्योगधंदे करणे.
क्र. | जलसिंचन प्रकल्प | राज्य |
1 | भाक्रा-नांगल प्रकल्प | हिमाचल प्रदेश, पंजाब |
2 | हिराकुड प्रकल्प | ओडिशा |
3 | उकाई प्रकल्प | गुजरात |
4 | नागार्जुन प्रकल्प | तेलंगणा |
5 | चंबळ प्रकल्प | राजस्थान, मध्यप्रदेश |
6 | तिहरी प्रकल्प | उत्तराखंड |
7 | रिहांद प्रकल्प | उत्तर प्रदेश |
8 | काक्रापरा प्रकल्प | गुजरात |
9 | उजनी प्रकल्प | महाराष्ट्र |
10 | अलमटी प्रकल्प | कर्नाटक |
11 | कोयना प्रकल्प | महाराष्ट्र |
12 | मयुराक्षी प्रकल्प | पश्चिम बंगाल |
13 | रामगंगा प्रकल्प | उत्तराखंड |
14 | दामोदर प्रकल्प | झारखंड, पश्चिम बंगाल |
15 | फरक्का प्रकल्प | पश्चिम बंगाल |
16 | कोसी प्रकल्प | बिहार |
17 | तुंगभद्रा प्रकल्प | आंध्र प्रदेश, कर्नाटक |
18 | नर्मदा प्रकल्प | मध्य प्रदेश, गुजरात |
19 | जायकवाडी | महाराष्ट्र केरळ |
20 | मुचकुंदी प्रकल्प | आंध्र प्रदेश. ओडिशा |
21 | भद्रा प्रकल्प | कर्नाटक |
22 | घटप्रभा प्रकल्प | कर्नाटक |
23 | तवा प्रकल्प | मध्य प्रदेश |
24 | शरावती प्रकल्प | कर्नाटक |
25 | कृष्णराज प्रकल्प | कर्नाटक |
26 | मलप्रभा प्रकल्प | कर्नाटक |
27 | गंडक प्रकल्प | भारत, नेपाळ |
28 | धोम प्रकल्प | महाराष्ट्र |
29 | पेरियार प्रकल्प | महाराष्ट्र |