Buldhana Jilha बुलढाणा हा विदर्भातील व महाराष्ट्रातील जिल्हेप्रशासकीय विभागातील जिल्हा आहे. Buldhana Jilha बुलढाण्याचे जुने नाव भिल्लठाणा असे होते.
मुख्यालय – बुलढाणा.
महानगरपालिका – नाही.
क्षेत्रफळ – ९६४० चौकिमी.
महसूल विभाग – पाच
स्थान व विस्तार – बुलढाण्याच्या पूर्वेस अकोला, पश्चिमस जालना व जळगाव, आग्नेयस वाशिम जिल्हा, दक्षिणेस व नैऋत्यस जालना, उत्तरेस मध्य प्रदेश (नेमाड जिल्हा).
तालुके(13) – बुलढाणा, चिखली, जळगाव जामोद, देऊळगाव-राजा, सिंदखेड-राजा, नांदुरा, मलकापूर, मेहकर, मातोळा, खामगाव, संग्रामपूर, शेगाव, लोणार.
नद्या – पूर्णा, पैनगंगा या प्रमुख नद्या आहेत. बेंबळा, निपाणी, पांडव, बोर्डी, नळगंगा, बानगंगा, खडकपूर्णा या नद्या.
नदीकाठावरील ठिकाण – मलकापूर (नळगंगा), खामगाव (वाघरा)
धरण – नळगंगाधर (नळगंगा नदीवर ता. मोताळा)
अभयारण्य – अंबाबरवा (ता.खामगाव), ज्ञानगंगा, लोणार (ता.लोणार)
जलविद्युत केंद्र – जिगाव/जयगाव
तलाव – लोणार (उल्कापातामुळे निर्माण झाले) याला “विराज तीर्थ” असे म्हणतात.
पठार – बुलढाणा पठार
थंड हवेचे ठिकाण – अंबाझरी/अंबाबरवा, भिंगार.
लेणी – मेहकर, लोणार, सिंदखेडराजा, गारडगाव.
वने – जिल्ह्यात विविध प्रकारची वने आढळतात.
पिके – कापूस गहू सोयाबीन ज्वारी सूर्यफूल इत्याद
मृदा – या जिल्ह्यात काळी व रेगुर मृदा आढळते. वाळू व चुनामिश्रित मोरांड जातीची माती मिळते.
- सिंदखेड राजा येथे राजमाता जिजाऊ यांचे जन्मगाव आहे. सिंदखेड राजा येथे लखोजी राजे यांची समाधी व राजवाडा आहे.
- बुलढाणा जिल्ह्यात लोणार सरोवर आहे.
- शेगाव येथे गजानन महाराजांची समाधी आहे. शेगाव येथे संत गजानन महाराज मंदिर आहे.
- बुलाढाणा जिल्ह्यात राणीबाग वनउद्यान व लोणार क्रेटर वनउद्यान आहे.
- शेगाव हे “विदर्भाचे पंढरपूर” किंवा “विदर्भ पंढरी” म्हणून ओळखले जाते.
- शेगाव येथे आनंद सागर प्रकल्प आहे.
- नांदुरा येथे जगातील तिसऱ्या क्रमांकाची उंच(108 फूट) हनुमान मूर्ती आहे.
- सैलानी बाबा दर्गा चिखली येथे आहे.
- रेणुका माता मंदिर चिखली येथे आहे.
- धम्मगिरी बुलढाणा येथे आहे.
- बुलढाणा हा “गजानन महाराजांचा जिल्हा” म्हणून ओळखला जातो.
- देऊळगाव राजा येथे प्रसिद्ध बालाजी मंदिर आहे. हे मंदिर विदर्भातील सर्वात संपन्न देवस्थान आहे.
- लोणार सरोवर येथे दैत्य सुदनाचे मंदिर आहे.
- जामोद येथे जैन मंदिर आहे.
- मेहकर येथे नरसिंह, बालाजी, विष्णू यांची मंदिरे आहेत.
- खामगाव येथे कुष्ठरोग निवारण केंद्र व बुद्ध विहार आहे.
- बुलढाणा जिल्ह्याला “विदर्भाचे प्रवेशद्वार” असे म्हणतात.
- बुलढाणा हे महाराष्ट्राची कापूस बाजारपेठ आहे.
- जिजामाता सहकारी साखर कारखाना दुसरबीड येथे आहे. हा विदर्भातील पहिला साखर कारखाना आहे.
- खामगाव ही बुलढाणा जिल्ह्यातील एकमेव औद्योगिक वसाहत आहे.
- खामगाव येथे सर्प संग्रहालय आहे.
- सिंदखेडराजा येथील घोंगड्या बनवण्याचा व्यवसाय प्रसिद्ध आहे.
- सम्राट अशोकाच्या साम्राज्याचा हा प्रदेश एक भाग होता. भिल्लाचे वस्ती स्थान म्हणजे भिल्लठाणा या शब्दाचा अपभ्रंश होऊन पुढे बुलढाणा नाव अस्तित्वात आले.
- हजारो वर्षांपूर्वी उल्का पडल्यामुळे या जिल्ह्यात लोणार हे ठिकाण खाऱ्या पाण्याच्या सरोवरासाठी जगभर प्रसिद्ध आहे.
- बुलढाणा हे शहर अजिंठ्याच्या डोंगर रांगांत वसलेले असून थंड हवेचे ठिकाण म्हणूनही प्रसिद्ध आहे.